تخم‌مرغهای جوش‌دار (زبر)

از سال ۱۹۰۷، مشاهده شده که روی سطح پوسته برخی تخم‌مرغ‌ها ذرات برجسته شبیه کلسیم تشکیل می‌شود. پوسته‌های جوش‌دار تخم‌مرغ (pimpled eggs) تخممرغ‌هایی هستند که روی سطح پوسته آنها ذرات کلسیمی برجسته تشکیل شده است. بیشتر این جوش‌ها در انتهای پهن تخم‌مرغ ظاهر می‌شوند، اما گاهی در انتهای تیز نیز دیده می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که تخم‌های جوش‌دار نسبت به تخم‌های معمولی، استحکام پایین‌تری دارند و ضخامت پوسته آنها کمتر است؛ این امر می‌تواند در حمل و نقل مشکلاتی ایجاد کند (Garlich و همکاران، 1975؛ Liu و همکاران، 2017b).

مطالعه Liu و همکاران (2017b) نشان داد که وزن پوسته، استحکام و ضخامت کل پوسته در تخم‌های جوش‌دار به‌طور قابل توجهی کمتر از تخم¬مرغ¬های معمولی است. هنگامی که جوش‌ها از سطح پوسته برداشته شوند، حفره‌هایی ایجاد می‌شود که کیفیت پوسته را کاهش داده و احتمال نشت محتویات تخم‌مرغ را افزایش می‌دهد (Roland و همکاران، 1975).

علل ایجاد تخم‌مرغ جوش‌دار

در گذشته تصور می‌شد که پوسته‌های جوش‌دار فقط ناشی از بیماری یا واکسیناسیون هستند (Van Roekelو همکاران، 1951؛ Broadfoot و Smith، 1954). ویروس آنفلوانزای پرندگان  (AIV) می‌تواند به گیرنده‌های SA a-2,3  متصل شود و در دستگاه تولیدمثل مرغ‌ها تکثیر یابد (Wang و همکاران، 2015b؛ Bonfante و همکاران، 2018).

مرغ‌های آلوده به آنفلوانزا AIV ممکن است علائمی مانند افزایش مرگ سلولی (آپوپتوز) در دستگاه تنفسی و گوارشی و تغییرات فیزیولوژیکی در دستگاه تولیدمثل نشان دهند (Bi و همکاران، 2010؛ Qi و همکاران، 2016). اویداکت مرغ‌ها دچار ادم می‌شود و سلول‌های اپیتلیال تحلیل یا نکروز پیدا می‌کنند. همچنین پروتئین‌های مرتبط با ایمنی مانند TLR3، IFN-β، MDA5 و IL-2 در مرغ‌های آلوده تغییر بیان دارند و این امر موجب کاهش تولید تخم‌مرغ می‌شود (Wangو همکاران، 2015a؛ Spickler و همکاران، 2008).

ویروس نیوکاسل (NDV) نیز با آلوده کردن اویداکت، ساختار سطح پوسته و غشای آن را تغییر می‌دهد (Li و همکاران، 2017). ویروس برونشیت عفونی پرندگان (IBV) نیز می‌تواند باعث اختلال در شکل‌گیری پوسته شود و تغییر رنگ، نرم شدن یا ایجاد جوش روی پوسته را ایجاد کند (Broadfoot و Smith، 1954؛ Nii و همکاران، 2014؛ Hassan و همکاران، 2022). ژن‌های مرتبط با کیفیت پوسته، مانند calbindin (CaBP)-D28K که در انتقال کلسیم و شکل‌گیری کامل پوسته نقش دارد، می‌توانند در مرغ‌های آلوده دچار اختلال شوند و کیفیت پوسته کاهش یابد (Ebeid و همکاران، 2012؛ Nii و همکاران، 2014؛ Qi و همکاران، 2016).

با این حال، تخم‌های جوش‌دار در گله‌های سالم و عاری از بیماری نیز مشاهده می‌شوند، که نشان می‌دهد عفونت تنها علت آن نیست (Ball و همکاران، 1974). پژوهشگران معتقدند که ذرات خارجی که قبل از تشکیل پوسته به غشای پوسته می‌چسبند، نیز می‌توانند موجب ایجاد جوش شوند (Ball و همکاران، 1973).

با افزایش سن مرغ‌ها، میزان و شدت جوش‌ها بیشتر می‌شود. در ابتدای دوره تخم‌گذاری، جوش‌ها کوچک و پراکنده هستند، اما با گذر زمان زبری پوسته افزایش می‌یابد (Ball و همکاران، 1973؛ Swanson و Bell، 1971). سطح ویتامین D3 در جیره غذایی نیز بر میزان جوش‌ها تأثیر دارد؛ مصرف بیش از حد ویتامین D3 می‌تواند موجب کلسیفیکاسیون بافت نرم و اختلال در متابولیسم کلسیم شود، در حالی که کنترل سطح آن می‌تواند میزان جوش‌ها را کاهش دهد (Goodson-Williams و همکاران، 1986، 1987).

آتروفی و تحلیل غده پوسته در پایان دوره تخم‌گذاری نیز به ایجاد پوسته جوش‌دار کمک می‌کند و شامل تغییر طول چین‌های اولیه و ثانویه می‌شود (Khogali و همکاران، 2021؛ Huntley و Holder، 1978).

مطالعات پروتئومیک نشان داده‌اند که ۲۵ پروتئین در تخم‌های جوش‌دار نسبت به تخم‌های معمولی متفاوت است و کیفیت پوسته را تحت تأثیر قرار می‌دهد (Liu  و همکاران، 2017a). همچنین، مطالعه رونویسی نشان داد که ۲۱۱ ژن در تخم‌های جوش‌دار و نرمال تفاوت بیان دارند که عمدتاً با شکل‌گیری و توسعه اندام‌ها مرتبط هستند (Khogali و همکاران، 2021). با این حال، مکانیسم دقیق مولکولی ایجاد تخم‌های جوش‌دار هنوز نامشخص است و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

موارد دیگری که باعث ایجاد تخم مرغ های جوش دارد می شود شامل:

• اختلال در خروج تخم یا باقی ماندن بیش از حد تخم مرغ در مجرای تخمگذاری [به دلیل استرس هایی مانند سر و صدا و فعالیت کارکنان و نیز ورود سایر پرندگان و حیوانات به سالن و ....]

• کمبود آب [گرفتگی مسیر آب و عملکرد ناصحیح سیستم آبخوری[

• عدم بالانس مواد معدنی جیره مانند کلسیم و فسفر

• میکس ضعیف خوراک و توزیع غیر یکنواخت دان در دانخوری ها

روش‌های اصلاح کیفیت پوسته 

یکی از روش‌های مؤثر برای بهبود کیفیت پوسته و کاهش زبری، تولک بری اجباری است. با تنظیم جیره غذایی و شرایط محیطی، مرغ‌ها وارد یک دوره استراحت تولیدمثلی می‌شوند که در آن غده پوسته بازسازی شده و عملکرد آن بهبود می‌یابد. 

در طول تولک بری اجباری، سطح چربی مرغ‌ها کاهش می‌یابد و عملکرد غده پوسته در سطح سلولی بازسازی می‌شود (Heryanto و همکاران، 1997). این روش همچنین با تنظیم سطح هورمون‌ها و بیان ژن‌های مرتبط با متابولیسم چربی و ضدپیری، عملکرد تولیدمثلی مرغ‌های مسن را بازیابی می‌کند (Zhang و همکاران، 2021b,c؛ 2022a).

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که تولک بری اجباری می‌تواند به‌طور مؤثر زبری پوسته را کاهش داده و تولید تخم‌مرغ را افزایش دهد (Roland و Bushong، 1979؛ Ga و همکاران، 2022؛ Hess و Britton، 1988).

اگر پوسته‌های جوش‌دار ناشی از عوامل بیماری‌زا باشند، می‌توان مرغ‌ها را با دارو یا واکسن‌های مناسب درمان کرد. واکسن‌های زنده IBV رایج‌ترین واکسن‌ها برای پیشگیری از برونشیت هستند. جوجه‌های یک‌روزه معمولاً با ۱ تا ۳ سروتیپ واکسن زنده IBV در هچری واکسینه می‌شوند و در سن ۱ تا ۲ ماهگی در مزرعه تقویت می‌شوند تا مدت ایمنی افزایش یابد (Jordan، 2017). برخی پرورش‌دهندگان نیز از واکسن ترکیبی IBV و NDV استفاده می‌کنند. رعایت بهداشت مزرعه و نظارت مستمر بر سلامت گله نیز برای پیشگیری از ایجاد پوسته جوش‌دار بسیار مهم است.

دکتر پرستو شکری